کارآفرینی
ویژگی های دانشگاه کارآفرین از منظر اهل فن
مارس
ویژگی های دانشگاه کارآفرین از منظر اهل فن
بررسی «دانشگاه کارآفرین» با حضور رؤسای۴ دانشگاه برتر:
انقلاب علم و فناوری در انتظار کشور است
دومین میزگرد بررسی «دانشگاه کارآفرین» با حضور رؤسای دانشگاه‌های امیر کبیر، شریف، تربیت مدرس و علم و صنعت برگزار شد و مقوله‌های نوآوری، فناوری، تجاری‌سازی و ایجاد کسب و کار موارد قابل تأمل در این نشست تخصصی بود.
گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس، حجت عابدی اصل:
اگر به دنبال نتیجه مطلوب هستیم باید گام‌های اولیه را در انجام طرح‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی براساس توانمندی، شرایط و آمادگی علمی برداریم.
در این رابطه برای بررسی «ویژگی دانشگاه کارآفرین» میزگردی را با حضور روسای دانشگاه‌های سطح یک کشور شامل سید احمد معتمدی رئیس دانشگاه صنعتی امیر کبیر، محمود فتوحی فیروز آبادی رئیس دانشگاه شریف، جبار علی ذاکری رئیس علم و صنعت ایران و محمد تقی احمدی رئیس دانشگاه تربیت مدرس برگزار کردیم.
آنچه در گفت‌وگوی ما با معتمدی، فتوحی، ذاکری و احمدی می‌خوانید:
* مهارت آموزی کارآفرین شدن فارغ التحصیلان را تضمین می‌کند
* یک انقلاب علم و فناوری با کارآفرینی دانشجویان در انتظار کشور است
* دانشگاه کلاسیک نسل اولی امروز دیگر کارآیی ندارد
* هنوز ساختار دانشگاه‌های ما مربوط به نسل اول است
* باید دانشگاه‌های ما متدولوژی یادگیری و پیشرفت علم را بیاموزند
* مهارت آموزی کارآفرین شدن فارغ التحصیلان را تضمین می‌کند
ویژگی‌ها و مختصات دانشگاه کارآفرین چیست؟
معتمدی: نظام آموزش عالی کشور در مقوله‌های علوم فناوری و تحقیقات رشد به‌سزایی داشته است به طوری که در ابتدای انقلاب و در داخل کشور برای استخدام یک کارشناس با مشکل جدی روبه‌رو بودیم اما اکنون پیشرفت علم و فناوری به جایگاهی رسیده است که می‌توانیم در بین سایر کشورها صاحب ایده و جایگاه باشیم. این در حالی است که از زمان انقلاب تاکنون با گذشت زمان در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری پیشرفت کردیم. در واقع در آن زمان عمدتاً ۷۰ هزار دانشجو در کشور وجود داشت اما امروز ما شاهد ۲۴ میلیون دانشجو هستیم.در واقع نگاه ویژه به مهارت آموزی دانشجویان با ایجاد رشته‌های میان رشته‌ای و حضور نیروهای انسانی متخصص دانشگاهی در صنایع مختلف کارآفرین شدن فارغ التحصیلان را تضمین می‌کند.
فتوحی: آموزش عالی کشور در مجموع عملکرد خوبی با توجه به شاخص‌هایی که برایش مشخص شده داشته است چرا که از نظر خروجی علمی در دو بخش جمعیت و کیفیت رتبه آموزش عالی کشور در وضعیت مطلوبی قرار دارد اما تنها ضعف آن که می‌توان به آن اشاره کرد عدم آمایش آموزش عالی است که البته در ماه‌های اخیر وزارت علوم اقدام به این کار کرده است.
من معتقدم زمانی به دانشگاه کارآفرین و ثروت آفرین تبدیل خواهیم شد که صنایع ارتباط مستقیم با مراکز علمی برقرار کنند زیرا امروز ما نیاز مند این هستیم تا علم را وارد صنعت کرده و نتایج آن برای مردم مشخص شود.
زمانی به دانشگاه کارآفرین و ثروت آفرین تبدیل خواهیم شد که صنایع ارتباط مستقیم با مراکز علمی برقرار کنند.
احمدی: ویژگی‌ها و مختصات دانشگاه کارآفرین در همه سخنرانی‌ها و جلسات مقام معظم رهبری آمده است من معتقدم برای رسیدن به منویات مقام معظم رهبری در توصیه هفتگانه گام دوم انقلاب مبنی بر پیشرفت توسعه علم و فناوری و کارآفرینی باید اتفاقات مطلوبی در حوزه آموزش و پژوهش خوب رخ دهد در واقع توسعه و پشتیبانی از نوآوری، ایجاد تولید، تأسیس سامانه‌های فناوری و ایجاد شرایط و محیط مناسب برای کسب و کارهای حرفه‌ای با استفاده از دانش تخصصی نخبگان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی عواملی است که می تواند در سیستم نظام آموزشی کشور باعث تغییر و تحول بنیادی شود که نتیجه آن افزایش میزان رشد در تولید علم و دستاوردهای دانشگاهی است.
ذاکری: دانشگاه نسل اول و دوم آموزش‌محور و پژوهش‌محور بودند و نتایج خوبی را تاکنون توسط پژوهشگران، نخبگان و دانشمندان ایرانی برای مردم رقم زدند اما اکنون فرصت آن رسیده تا دانشگاه‌ها به سمت نسل سوم مراکز علمی حرکت کرده و با بهره‌گیری از دانش‌های قبلی به ایجاد کسب و کار بپردازند. به این معنی که با اثرگذاری در اشتغال دانش‌آموختگان انتظار بسیاری از فارغ‌التحصیلان و خانواده‌های آنها را برطرف کنند که این کار تنها با مهارت‌افزایی و کارآفرین بودن دانشجویان اتفاق می‌افتد. در واقع دانشگاه‌ها زمانی می‌توانند به عنوان کارآفرین محسوب شوند که نیروهای تربیت شده آنها توانایی راه اندازی یک کسب و کار را براساس نیاز جامعه را داشته باشند که برای این هدف دانشگاه با تأسیس رشته های میان رشته ای و ایجاد محیط های آزمایشگاهی و کارگاهی می‌توانند به سرعت به تربیت جوانان مهارت آفرین بپردازند.
* یک انقلاب علم و فناوری با کارآفرینی دانشجویان در انتظار کشور است
فاصله دانشگاه های سطح یک کشور از دانشگاه کارآفرین چقدر است؟
معتمدی: گام های اولیه برای رسیدن به دانشگاه کارآفرین انجام شده است اما فاصله زیادی داریم و باید به سرعت با ایجاد زیرساخت های لازم مسیر حرکت ثروت آفرینی را مهیا کنیم، در واقع باید در سیر تحول، دانشگاه‌ها از مقوله آموزش محوری به دانشگاه کارآفرین تبدیل شوند که این موضوع به تنهایی به عنوان یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های دانشگاه نسل سوم شناخته شده است. از طرفی باید بگویم دانشگاه نسل سوم در چرخه اقتصاد کشور نقش مهم‌تری را بازی می‌کند. در واقع دانشگاه‌های سطح یک کشور با توجه به رویکرد تبدیل ایده دانشجویان به محصول و ثروت فاصله زیادی ندارند و اگر پشتیبانی‌های لازم از فعالیت‌های علمی و پژوهشی مراکز علمی انجام شود دانشگاه ها به اهداف و سیاست های کلی نظام برای رفع نیازهای کشور خواهند رسید که تا کنون در این زمینه دستاوردهای زیادی به دست آمده و برخی از نیازهای کشور توسط دانشگاه رفع شده است، البته ابتدای راه هستیم و باید تلاش مضاعفی کنیم.
فتوحی: باید بگویم با مقوله‌هایی مانند سیاست‌گذاری نامناسب، عدم استقلال دانشگاه، سهم ناچیز تحقیقات در هزینه‌کرد دانشگاه‌ها نباید از مراکز علمی انتظار دستاوردهای مطلوب داشت. چرا که فعالیت دانشگاه‌ها امروز وابسته به بودجه دولتی است که این موضوع نیز باید بازنگری شود. به این معنی که دانشگاه‌ها باید استقلال داشته و خودشان با فعالیت‌های علمی و اقتصادی بتوانند نه تنها خرج خود را درآورده بلکه در بسیاری از حوزه های اقتصادی مشارکت داشته باشند که اگر این اتفاق رخ دهد فاصله دانشگاه های برتر کشور برای تبدیل شدن به یک مرکز کارآفرینی علمی به کوتاه ترین زمان ممکن خواهد رسید زیرا امروز با همه کمبودهای اقتصادی و ارتباط با صنعت و زیرساخت های تحقیقاتی شاهد تحول اساسی در رشد علمی و دستاوردهای کاربردی هستیم که اگر حمایت های لازم انجام شود یک انقلاب علم و فناوری در انتظار کشور است.
*اگر حمایت های لازم انجام شود یک انقلاب علم و فناوری در انتظار کشور است.
احمدی: بومی کردن دانش تخصصی یکی دیگر از راهکارهای اساسی برای توسعه علم و فناوری است که می‌تواند تقاضا و سطح انتظار مردم را از مراکز علمی بالا ببرد. همچنین باید الگوی توسعه و پیشرفت برای مردم و جامعه در سطح ملی توسط دانشگاه‌ها ترسیم شود. چرا که دانشگاه جامعه‌محور می‌تواند دانشجویان متخصص مورد نیاز کشور را تأمین کند. اکنون شرایط دانشگاه ها برای پوست اندازی و قرار گرفتن در مسیر مقوله کارآفرینی مناسب است و تنها باید با توجه به قوانین و مقررات حاکم بر دانشگاه ها و اختیاراتی که دارند دولت امکانات و تجهیزات مورد نیاز را در کنار تزریق بودجه پژوهشی به مراکز علمی بدهد که با این کار سرعت رسیدن به مهارت افزایی و کارآفرینی همه دانشجویان مهیا می شود.
ذاکری: مقوله‌هایی مانند نوآوری، فناوری و تجاری‌سازی از جمله محورهایی است که در حال حاضر دانشگاه‌های سطح یک ایرانی به سمت آن حرکت کرده‌اند به طوری که تیم‌های مختلفی در مراکز نوآوری علمی شکل گرفته تشکیل شده و دانش‌آموختگان در این محل‌ها ایده‌های خود را با حمایت بخش خصوصی تبدیل به محصول کرده و برای کشور ثروت‌آفرینی می‌کنند. اما گام بعدی در راستای تحقق منویات مقام معظم رهبری، تبدیل شدن مراکز نوآوری و تیم‌های تخصصی از نخبگان و فارغ‌التحصیلان به شرکت‌های دانش‌بنیان است که باید با پشتیبانی از آنها انجام شود،که اگر این اتفاق بیافتد فاصله مراکز علمی تا نتیجه مطلوب که تربیت نیروی کارآمد و کاربردی است کم خواهد شد.
* دانشگاه کلاسیک نسل اولی امروز دیگر کارآیی ندارد
چگونه تحول از دانشگاه پژوهش محور به دانشگاه کارآفرین در ایران باید رخ دهد؟ لطفا روش کار، لوازم و زمینه‌های آن را بگوئید.
معتمدی: یکی از راهکارهای رشد در علم و فناوری فعال‌تر شدن دانشگاه‌های علوم انسانی است که می‌تواند با اثرگذاری بیشتری در اقتصاد نقش محوری ایفا کند. در واقع اینگونه دانشگاه‌ها با شناسایی نیازهای مختلف کشور می‌توانند نسبت به رفع آنها برنامه‌ریزی کنند. همچنین اگر دانشگاه‌ها و مراکز علمی وارد مقوله فناوری شوند یک نوع ارزش افزوده برای دانشگاه‌های فنی و صنعتی در اقتصاد محسوب می‌شود. چرا که با افزایش دانش فنی بسیاری از گره‌‌های صنعتی کشور به صورت خودکار حل خواهد شد. از طرفی باید به این نکته اشاره کنم که نوآوری یکی از عوامل مهم در رسیدن به تکنولوژی است که می‌تواند در کنار مهارت‌افزایی دانشجویان تکمیل‌کننده پیشرفت علم باشد. این موضوع درحالی است که تجهیز آزمایشگاه‌ها و بودجه مورد نیاز فعالیت‌های علمی باید تأمین شود.
با افزایش دانش فنی بسیاری از گره‌‌های صنعتی کشور به صورت خودکار حل خواهد شد.
فتوحی: در ۴۱ سال گذشته از بهمن‌ماه ۵۷ تاکنون دانشگاه‌های ایرانی توانسته‌اند در حوزه تربیت نیروی انسانی متخصص و مورد نیاز جامعه و کشور فعالیت‌های خوبی داشته باشند. به طوری که در زمان انقلاب دانشگاه‌های ما از نظر اعضای هیأت علمی با مشکل بسیار شدید مواجه بوده که بعد از یک دهه نزدیک به ۱۵ سال بعد با تشکیل دوره‌های تحصیلات تکمیلی مشکلات دانشگاه‌ها مرتفع شد. این در حالی است که اکنون مدارک دانشگاه‌های کشور ایران از نظر کیفیت در همه دنیا شناخته شده بوده و برای همه کشورها قابل قبول است به طوری که آنها برای جذب فارغ‌التحصیلان و نخبگان ما تلاش‌های زیادی می‌کنند.از طرفی باید به این نکته اشاره کنم که روش کار برای رسیدن به دانشگاه کارآفرین تنها از طریق اساتید و اعضای هیأت علمی میسر می‌شود که آنها می‌توانند با آموزش‌های کارآفرینی و ورود به صنایع نخستین گام کارآفرینی را طی کنند، البته اینکه اساتید خودشان به عنوان یک نیروی کارآفرین بوده و از مهارت‌های مختلف برخوردار باشند کمک زیادی به سرعت مهارتی دانشجویان می‌کند، همچنین باید طبق یک دستور العمل همه صنایع ما برای رونق تولید و افزایش کیفیت محصول ترغیب شوند تا از توان علمی داخل کشور استفاده کنند.
* نباید این تفکر در بین نخبگان و فارغ‌التحصیلان ایجاد شود که خودشان را جدا از جامعه ببینند.
احمدی: نباید این تفکر در بین نخبگان و فارغ‌التحصیلان ایجاد شود که خودشان را جدا از جامعه ببینند که این مقوله باید توسط مراکز علمی آموزش داده شود به طوری که دانشجویان باید از حلقه آموزش تا حلقه کسب و کار و حتی بعد از اشتغال و کارآفرینی توسط دانشگاه‌ها مورد رصد و پایش قرار گیرند. زیرا دانشگاه کلاسیک نسل اولی امروز دیگر کارآیی ندارد و در حال آسیب دیدن است.
ذاکری: امروز دانشگاه‌های ما باید به عنوان یک دانشگاه جهان وطنی فعالیت کنند به طوریکه ارتباطات آنها از طریق ابزارهای ارتباطی در هدایت تحصیلی باشد. همچنین ایجاد گرایش‌های بین رشته‌ای برای دانشگاه‌ها از اولویت‌های مهم در راستای نوآوری است.البته رها شدن از زیر چتر دولت یکی دیگر از بحث‌هایی است که باید در قانون‌گذاری به آن پرداخته شود. به طوری که باید به دانشگاه‌ها اجازه داده شود به طور مستقل فعالیت‌های علمی و اقتصادی انجام دهند تا جایی که به مرحله‌ای برسند تا دیگر بدون نیاز به کمک دولت نه تنها هزینه‌های خود را در بیاورند بلکه به سازمان‌های چند فرهنگی تبدیل شوند که اگر این اتفاق بیفتد بدون شک همه نخبگان کشور در هنگام فارغ‌التحصیلی به عنوان یک نیروی کارآفرین متخصص وارد بازار کار خواهند شد.
* هنوز ساختار دانشگاه‌های ما مربوط به نسل اول است
در دانشگاه تحت مدیریت جنابعالی چه اقداماتی صورت گرفته است تا این تحول رخ دهد؟
معتمدی: مهارت‌دار بودن دانشجویان و فارغ‌التحصیلان به معنای کارآفرین بودن آنها نیست چرا که دانشجوی کارآفرین باید خلاق و مولد باشد و بتواند در چرخه اقتصادی کشور نقش مؤثری ایفا کند. چرا که امروز بیش از هر زمان دیگری ما احتیاج به تولید در حوزه تکنولوژی داریم.از طرفی راه اندازی مراکز نوآوری و مراکز رشد از جمله گام‌های خوب این دانشگاه در رسیدن به دانشگاه کارآفرین است.
فتوحی: باید توضیح دهم که اگر ما بتوانیم دانشگاه‌ها را به سوی دانشگاه ارزش‌آفرین و اثربخش اجتماعی سوق دهیم بسیاری از زیرساخت‌های لازم را به طور خودکار برای وارد شدن به حوزه‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری انجام داده‌ایم. در حال حاضر دانشگاه‌های ما باید از مرحله آموزش در نسل دوم دانشگاه‌ها به نسل بعدی که تحقیق و فهمیدن است حرکت کنند و حتی باید بعد از مدت زمان کوتاهی مراکز علمی ما وارد نسل چهارم دانشگاه‌ها یعنی ثروت‌آفرینی شوند که همه این مراحل از اولویت‌ها و در دستور کار دانشگاه‌ها است که در این رابطه باید بگویم دانشگاه‌های سطح یک کشور به سمت کارآفرینی در تحقیق و فهمیدن حرکت کرده‌اند اما باید توجه داشت که تا رسیدن به نقطه مطلوب و دریافت دستاوردهای تبیین شده جای کار بسیار دارد. به طور مثال دانشگاه صنعتی شریف قراردادهای بسیار خوبی را با صنایع و شرکت‌های تجاری منعقد کرده است و با استفاده از توان نخبگان و نیروی انسانی متخصصی که در اختیار دارد در حال ترویج کارآفرینی با نگاه علمی است.
دانشگاه‌های سطح یک کشور به سمت کارآفرینی در تحقیق و فهمیدن حرکت کرده‌اند اما باید توجه داشت که تا رسیدن به نقطه مطلوب و دریافت دستاوردهای تبیین شده جای کار بسیار دارد.
احمدی: امروز ابزار دانشگاه کارآفرین در دانشگاه‌های بزرگ کشور از طریق پارک علم و فناوری مراکز رشد و مراکز نوآوری دنبال می‌شود که این اتفاق در سال‌های اخیر زمینه ارتباط با صنعت را گسترش داده و نتایج خوبی تاکنون حاصل شده است. به طور مثال در دانشگاه تربیت مدرس ما رشته علوم زیستی و علوم شناختی را در مقطع کارشناسی ارشد در قالب فاز اول راه‌اندازی کرده و در آن در راستای کارآفرینی فعالیت می‌کنند.
ذاکری: دانشگاه علم و صنعت ایران از سال گذشته درس کارآفرینی را به صورت اختیاری در بین سایر دروس اضافه کرده که این خود به این معنی است که ما می‌خواهیم ارزش کارآفرینی را زیاد کرده و با خلق ثروت ضرورت این رشته را نشان دهیم. اما متأسفانه یکی از خلاء‌هایی که وجود دارد این است که هنوز ساختار دانشگاه‌های ما مربوط به نسل اول است. به این معنی که همچنان هنوز پرسنل در حوزه پژوهش وجود ندارد. این در حالی است که راهبرد دانشگاه حرکت به سمت دانشگاه نسل سوم بوده و این اتفاق افتاده است اما برای رسیدن به این جایگاه زمان زیادی لازم است.
* باید دانشگاه‌های ما متدولوژی یادگیری و پیشرفت علم را بیاموزند
آیا شرایط اقتصادی ایران امکان تحول دانشگاه پژوهش محور به کار آفرین را میسر می‌کند؟
معتمدی: دراین باره باید بگویم اگر زیر ساخت ها و حمایت های دولتی در کنار اختصاص بودجه ۳ درصد پژوهش انجام شود بدون شک به هدف کارآفرینی تربیت دانشجویان خواهیم رسید چراکه پتانسیل و نیروی انسانی خوبی در اختیار دانشگاه‌هاست و تنها باید با توجه به توصیه‌های مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم انقلاب حرکت کنیم زیرا رسیدن به پیشرفت و پرچم داری علمی از طریق فعالیت های علم و فناوری میسر می شود. تجربه نشان داده است در هر مقطع زمانی وقتی به دانشگاه‌ها اعتماد شد نتایج خوبی را شاهد بودیم، در حال حاضر باید مراکز علمی در همه زمینه‌ها و بخش‌های کشور نقش محوری داشته باشند.
*باید دانشگاه‌ها مانند دانه‌های زنجیر با یکدیگر متحد شده و به رفع مسائل اساسی کشور و همچنین ثروت‌آفرینی بپردازند.
فتوحی: در طی چهار دهه گذشته دانشگاه‌ها در هر مرحله خشتی را بر روی خشت دیگر گذاشته‌اند به طوری که امروز دیگر وقت آن رسیده که فارغ‌التحصیلان مراکز علمی از لحاظ آموزش و پژوهش قوی باشند و بتوانند بخش‌های مختلف کشور را اداره کرده و ضعف‌های آنان را برطرف کنند، در واقع باید دانشگاه‌ها مانند دانه‌های زنجیر با یکدیگر متحد شده و به رفع مسائل اساسی کشور و همچنین ثروت‌آفرینی بپردازند.
احمدی: دانشگاهی که تنها به مقوله آموزش صرف بپردازد، نمی‌تواند نیازهای یک جامعه پایدار را تأمین کند. حتی دانشی را که انتقال می‌دهد برای تربیت جوانان متوازن نخواهد بود. در واقع باید دانشگاه‌های ما متدولوژی یادگیری و پیشرفت علم را بیاموزند زیرا دلبستگی به یک شاخه از روش تدریس و تحصیل آسیب زیادی بر رشد علمی وارد می‌کند، به این معنی که باید علوم اجتماعی، اقتصادی، ریاضیات، اخلاق معنوی و در نهایت علوم دینی در تربیت جوانان مورد استفاده قرار گرفته تا بتواند توان عقلانی دانشجویان را افزایش دهد. در حال حاضر شرایط برای تغییر و تحول در ماموریت دانشگاه ها با توجه به تحریم ها بیش از هر زمان دیگری مهیا است و باید ابزارها و امکانات کارآفرینی به معنای واقعی در قالب زیر ساخت ایجاد شده تا نیروهای انسانی نخبه و متخصص دانشگاهی وارد عرصه تولید محصولات جدید در راستای اقتصاد مقاومتی شوند.
*حرکت به سمت دانشگاه کارآفرین به این معنا نیست که دانشگاه کمتر به سمت پژوهش، گرایش پیدا کند.
ذاکری: دانشگاه کارآفرین، به‌عنوان نسل سوم دانشگاه‌ها، مأموریت توسعه اقتصادی و اجتماعی را بر عهده دارد. از این‌رو، شناخت این مأموریت و نحوه تحقق آن در دانشگاه‌های سنتی، اهمیت ویژه‌ای دارد. براساس چارچوب نظری، دانشگاه کارآفرین هویتی مستقل و ویژگی‌های مشخص دارد و از آنجا که سازمان است، ویژگی‌های سازمانی را نیز دارد؛ بنابراین سوق‌دادن ویژگی‌های سازمانی سنتی دانشگاه به‌سوی کارآفرینی سازمانی، می‌تواند دانشگاه سنتی را به دانشگاه کارآفرین بدل کند، در واقع حرکت به سمت دانشگاه کارآفرین به این معنا نیست که دانشگاه کمتر به سمت پژوهش، گرایش پیدا کند، بلکه فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی به‌عنوان سرمایه تلقی می‌شوند و دانشگاه انتظار دارد از فعالیت‌های خود از طریق پروژه‌هایی همگام با اهداف جامعه تجاری، سود کسب کند.
(خبرگزاری فارس/علمی و دانشگاهی / آموزش_۵/۱۲/۹۸)